Sənətşünas Altınoy Tojiboyevanın elmi fəaliyyəti haqqında qeydlər
Dəqiq xatırlayıram, 1996-97-ci illər idi. O vaxtlar “Özbəkistan” telekanalında hər bazar günü saat 14:00-da “Təşrif” verilişi efirə gedərdi. Veriliş birbaşa, yəni canlı yayımlanırdı və onun müəllifi və aparıcısı Altınoy Tojiboyeva diqqətimi cəlb edərdi. O dövrlərdə 12-13 yaşlı bir qızcığaz olaraq “Təşrif” verilişinin bir bölümünü belə buraxmırdım, həqiqətən də onun sadiq pərəstişkarı idim. Uşaq qəlbimlə verilişi sevərək izləyərdim, aparıcının səmimiyyəti, zəkası, hazır cavablığı və peşəkarlığı məni heyran edərdi. Sənət və mədəniyyət xadimlərinin qonaq olduğu bu proqram son dərəcə maraqlı, rəngarəng və coşqulu keçər, arzular fəslindəki dünyamı zənginləşdirər, şüuruma nur paylayardı. İndi təxminən otuz il keçib, verilişlə bağlı sual-cavablar yadımda, qonaqlar dünənki kimi gözümün önündə, canlı efirin həyəcanı qəlbimdədir.
Bu verilişi o qədər sevərək dəyərləndirmişdim, müəllif və aparıcını o qədər ürəyimə yaxın tutmuşdum ki, illər keçib tale məni Altınoy Tojiboyeva ilə üz-üzə gətirdi. Sənət İnstitutunun teatrşünaslıq ixtisası üzrə təhsil aldığım illərdə (2000–2005) o tanış simanı bəzən tamaşa premyeralarında, bəzən də sənətşünaslıq elmi tədqiqat institutunda görərdim. Təhsil aldığım ali məktəbin dəhlizlərində də bu qadınla qarşılaşdığım anlar olub. Gözlərimə od kimi görünərdi, dərhal “Təşrif” verilişini xatırlayardım.
2000–2005-ci illər arasında Altınoy Tojiboyeva televiziyada baş redaktor vəzifəsində fəaliyyət göstərirdi. Sənətşünaslıq elmində “80-ci illər Özbək dramaturgiyasının səhnəvi təfsir problemləri” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını (elmi rəhbər akademik M.R.Rəhmonov; 1997) müdafiə etmiş gənc alim də idi. Deməli, sənətşünaslıq elmi və fənni məni tələbə qız olaraq bu nəzəriyyəçi mütəxəssislə üz-üzə gətirərdi. Alimənin qəzet və jurnallarda dərc olunan elmi məqalələrini oxuyanda, ilk növbədə özünə tələbkarlığını, eləcə də elmə olan hörmətini və səmimiyyətini hiss edərdim. Təbir caizdirsə, bu qadını özümə qiyabi ustad da bilərdim.
Altınoy Tojiboyevanın elm salnaməsindən söz düşəndə, ilk olaraq keyfiyyət dərəcəsini qeyd edərəm. O, səksəndən çox elmi məqalə, “Televiziya rejissoru Maqsud Yunusov” (2010) risala, “Epos – sənət güzgüsündə” (2009), “Epos və teatr” 1-ci cild (2015), “Epos və teatr” 2-ci cild (2016) monoqrafiyaları, “Mərkəzi Asiyanın epik teatrı” (2009) xarici monoqrafiya, “Ekran sənəti əsərinin bədii tənqidi və təhlili” (2021) magistratura üçün dərslik, “Ekran sənətində tənqid və təhlil” (2021) tədris vəsaitinin müəllifidir.
Alimə nəzəriyyəni təcrübə ilə ahəngdar şəkildə apardığı üçün onun öz peşəsinə olan sevgisindən xəbər verir. Muqimiy adına musiqli drama teatrının repertuarını bəzəyən “Olifta”, “Arşın mal alan”, “Tahir və Zöhrə” tamaşalarının ədəbi mətnini mütəxəssis baxışı ilə redaktə edərək səhnəvi ahəngdarlığa və məzmuna gətirməsi, şübhəsiz ki, peşəkarlıq və elmi səlahiyyətin nəticəsidir. O, teatrı özünə dost bilmiş, mütəxəssis köməyini əsirgəməmiş, səhnəyə ədalət gözü ilə baxmış sənətşünasdır. Elmi zəhmətlə sevmiş alimədir. Qələm yükünü ürəyinə almış qələm ustasıdır.
Elm, ilk növbədə, Allah dərgahında ibadətdir. Elmsevər qəlb – ən sakit, ən təmiz, ən şəffaf qəlbdir. Və yaxşı mənada üsyankar qəlbdir də. Altınoy Tojiboyeva elm zəhmətindən hikmət axtardı, toz-torpaqdan inci-durr topladı. Qələm və kağıza könül istəklərini tökdü. Nəticədə onun “Mərkəzi Asiya teatrlarında xalq eposunun yeri” mövzusunda doktorluq dissertasiyası (elmi məsləhətçi s.e.d., professor M.H.Qodirov; 2010) elm meydanında qəd straight. Alimə elmdəki iri nəzəriyyələri ilə güc-qüvvətini, səbr-mətanətini təcrübədə göstərə bildi. O, təkcə Özbəkistan teatrlarında deyil, Mərkəzi Asiya teatrlarında da öz yaradıcılıq mövqeyinə, səsinə və gözəl xəttinə malik tənqidçidir.
Ustad sənət cəbhəsində dünyagörüşü geniş, təfəkkürü yüksək alimədir. Drama və musiqli drama teatrı, televiziya, kino-teleoperator sənəti üzrə sərbəst söz söyləyə bilən, kağıza qələm çəkən tədqiqatçıdır. Hal-hazırda şagirdləri müxtəlif istiqamətlərdə elmi tədqiqat işləri aparırlar. Alimənin elmi rəhbərliyi ilə iki şagirdi kino-teleoperator sənəti üzrə sənətşünaslıq elmləri üzrə fəlsəfə doktoru (PhD) dissertasiyasını uğurla müdafiə edib. Daha iki şagirdi dissertasiya müdafiəsi ərəfəsindədir. Elm və yaradıcılığa susamış digər şagirdlər isə ustadın nəsihətləri ilə axtarış prosesindədirlər. Bir insanı elm yoluna gətirmək, elmin şirin zəhmətləri ilə qəlbi nurlandırmaq Allah dərgahında ən savablı əməldir. Şagird alim olub bir savaba çatıbsa, şagirdi alimliyə yüksəldən ustad min savaba çatıb.
Ustad – uca məqamdır. Əzizlik, ehtiram bu məqamda təcəssüm olunub. Həvəslə ustadın ətəyindən tutan şagird bir gün, əlbəttə, özü də ehtiram taxtına ucalar. Nə vaxt ki, elmdə ustad Altınoy Tojiboyevanın söhbətinə aşiq olsam, əvvəlcə onun ustadları akademik Mamajon Rəhmonov və professor Muhsin Qodirovu xatırlayar. Onların elmi və insani xüsusiyyətlərindən danışar. Ustadlarının haqqına dua edər. Elmdə nəyə nail olubsa, ustadların məsləhəti, yol-yönəltməsi və öyüdləri ilə olduğunu bilər. Ustadlardan təkcə ustadlıq deyil, atalıq məhəbbətini də aldığını minnətdarlıqla qeyd edər. Elmin haqq-hörməti bu gün alimənin ustadlarının övladları ilə məhəbbət tellərini bağlayıb. Ustadlara olan ehtiram ailəvi münasibətlərdə davam edir.
Həyat – təkərdir. Dünən ustadların ətəyindən tutan gənc tədqiqatçı, bu gün elmdə iri alimədir. Şagirdlərin ehtiramında olan ustad. Onun bir şagirdi misalında deyirəm ki, ustad elmdə hər bir şagirdi ilə yorulmadan səylə işləyən rəhbərdir. Bəli, tamamilə belədir. Tədqiqatçı şagirdlə dissertasiya üzərində uzun elmi söhbətləşən, saatlarla elmi işə güc və vaxt sərf edən elmi rəhbərdir. Dissertasiyanın taleyində şagirdlə bərabər alovlanan ustaddır. Elmi işi sözbəsöz, cümlə-cümlə, sətir-sətir ürəkdən oxuyan, təhlil edən elmsevərdir. Şagirdin nurani gələcəyi üçün yaxşı mənada qayğıkeş şagirdsevərdir.
Sənətşünaslıq elmləri doktoru, professor Altınoy Tojiboyevaya tərif verəndə, birincisi təvazökarlığını, ikincisi səmimiyyətini, üçüncüsü həqiqətpərəstliyini qeyd edərdim. Özü haqqında danışmağı sevməz. Belə açıq-aydın, elmi və yaradıcılıq fəaliyyətinə təfərrüat verməz. Öyünərək peşə və vəzifədəki xidmət və töhfəsini şərh etməz. Ustadı söhbətə çəksəm: “Elmdə nəyi dəyişmişəm ki, sizə elmi-yaradıcılıq fəaliyyətim haqqında danışım. Ustadlarım kimi məhsuldar deyiləm. Onların üzünə baxıb ‘bu işi etdim’, ‘o işi etdim’ deməkdən həm çəkinirəm, həm də həddimə sığmır. Ustadlarımın səviyyəsinə çatmaq üçün hələ çox zəhmət çəkməli, tər tökməliyəm,” – deyir.
Əbdürrəhman Camının belə bir sözü var: “Elm kiçik adamı təkəbbürləndirir, orta adamı tələsdirir, iri adamı təvazökar və ağırbaşlı edir.” Altınoy Tojiboyeva elmi tale bilib. Bu taleyə ciddi yanaşıb, taleyi ovucunda qoruyub. Hansı mənada qoruyub ki, elmi toz-çirkə bulaşdırmayıb. Elm ilə məşğul olarkən ustadlarının ona olan inamını hər nəfəsdə hiss edib. İri alimlərin mənəvi dəstəyindən güc-qüvvət alıb, elm zəhmətindən zövq alıb. Təbii ki, elm zəhmətindən həqiqətən zövq aldığı üçün də ustadın xasiyyətində təvazökarlıq və ağırbaşlılıq təcəssüm olunub. Çünki iri insan – iri işlə məşğuldur. Ulu insan – ulu işlə məşğuldur.
Yaradan hər bir bəndəsini iri və ulu işlərə çağırsın. Ustadlıq – ululuq məqamına çatdırsın!
Ozoda ŞOBİLOLOVA
teatrşünas
